Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Quan plau en aost
Que plau mèu e most
La ploja d'aost que pòt desesperar los vacancèrs mes qu'anóncian tanben vrenhas e cuelhudas de las bonas. Aqueth arreproèr que hè pensar que la letra evocarà l'agricultura o la viticultura. Pas briga.
E tanben que n'aurí podut causir mei. Perqué ? Pr'amor que'ns vam interessar a un mot gramaticau hòrt utile : quan. E ua pièla d'arreproèrs que començan par aquesta conjoncion. E'n coneishetz mei ?
Gessit deu latin quando dab lo medish sens, quan qu'ei un advèrbi interrogatiu e tanben ua conjoncion de subordinacion qui serà lo tèma de la nosta letra.
Un torn de lenga : Quan las aucas ajan halha
N'arribarà pas jamei.
Las aucas n'an pas nada halha. Qu'ei ua realitat qui n'existeish pas. La subordinada que completa ua proposicion principau qui a un vèrbe au futur de l'indicatiu. La proposicion subordinada conjontiva qu'anulla l'accion deu vèrbe de la proposicion principala. En la frasa : qu'ac harà quan las aucas ajan halha, la subordinada introdusida per quan anulla lo contèxte positiu de la principala e que senhala la non-realizacion de l'accion. En aqueste cas, lo subjontiu present qui segueish la conjoncion de subordinacion que correspon a un futur de l'indicatiu en francés.
Un drin de gramatica : quan, conjoncion de subordinacion
La carta 1540 deu volume IV de L'Atlàs Lingüistic de Gasconha (ALG) de J. Séguy que presenta l'arrevirada de quan, qui a la foncion d'introdusir las proposicions subordinadas conjontivas de valor temporau.
La carta que ns'amuisha que quan ei hèra emplegat en lo domeni gascon. Que'ns da tanben indicas interessantas a perpaus de la prononciacion. L'autor que retranscrivó la prononciacion de quan seguit d'un mot qui comença per ua vocala. Si per cas èra modificada la prononciacion, lo signe V qu'ac senhala. Qu'ac vedem en Baish Ador e en Coserans dab l'aparicion de la finala "t".
Güeratz lo tractament fonetic deu digrama "qu" :
- quan que's ditz dab lo son complèxe [kwan] en la màger part de Bearn, Las Lanas hòra Maransin, País de Bòrn e País de Buc e ua part de Comenge.
- lo digrama "qu" que vad [k] a la partida èst deu domeni gascon, au nòrd de Gironda (cf. kãn sus la carta) atau com en Maransin e lo gascon maritime de Baiona (retranscriut per kẽn sus la carta).
Notem qu’en Vasadés-Marmandés s'emplega meilèu quora (cf. kuroe sus la carta) e quòra (kòroe) au nòrd d'Òut e Garona
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que metó en linha ua pièla de fichas pedagogicas taus aprenents, Las Fichas Punts de Lenga.
En cada ficha J. P. Latrubesse qu'evòca punts de gramatica, de vocabulari, arrepoèrs e dísers. La ficha 110 que clava la seria de cinc fichas consacradas a l'arrenavida de la lenga nosta. De mei, que da explics a perpaus de l'emplec deu nom comun "cordèth".
Que las podetz arretrobar tanben sus Ràdio País cada setmana lo dimèrcs a 16H e en navèra difusion lo dissabte a 9H30 dab la rubrica Lo punt de lenga, ua emission pedagogica entà aidar tots los qui aprenen la lenga animada peus Maurici Romieu e Joan-Pau Latrubesse.
Un drin de gramatica : valor deu temps en las proposicions subordinadas introdusidas per quan
quan + subjontiu present
quan + futur
quan + condicionau
Las gramaticas qui descriven lo gascon que ns'explican que devem har compte de la valor especificas deus temps deus vèrbes de las subordinadas.
Lo subjontiu present :
Atau com en espanhòu, lo subjontiu present qu'exprimeish lo futur. Quan lo vèrbe de la principala ei au futur, lo vèrbe de la subordinada qu'ei au present deu subjontiu.
Quauques exemples tirats deu còrpus literari deu Dicodòc deu Congrès :
- "E quan agi l'elixir de longa vita, que'm poderèi tornar crear un còs pròpi.." (Harry Potter e la pèira filosofau, J.K. Rowling, trad. Karina Richard Bòrdanava, ed. Per Noste, 2009)
- "Quan siatz aciu, que vos muisharèi l’endret." (Jòb, Joseph Roth, trad. Pèire Bec, ed. Per Noste, 2015)
Quan l'accion deu vèrbe ei anteriora a la de la principala, que trobam lo subjontiu passat :
- "Mes, puishque tribalhas, quan ajas hicat pro de sòus de costat, que’us anaràs véder !" (Brigalhas de letras, Anne Thiollier, trad. Clàudia Labandés, ed. Per Noste, 2010)
Aqueste principi que pertòca la conjoncion quan e tanben las conjoncions qui introduseishen ua proposicion subordinada de valor temporau o de manièra : com volhas...
Lo futur de l'indicatiu :
Ua proposicion conjontiva dab quan e un vèrbe au futur qu'a ua valor concessiva. Qué que sian las ipotèsis concessivas de la subordinada, la situacion descriuta en la proposicion principala ne càmbia pas.
- "La sang de licòrna que't mantien en vita, quan seràs a dus dits de la mort, mes a quin prètz !" (Harry Potter e la pèira filosofau, J.K. Rowling, trad. Karina Richard Bòrdanava, ed. Per Noste, 2009)
Lo condicionau :
Ua proposicion conjontiva dab quan e un vèrbe au futur qu'a ua valor concessiva e ipotetica :
- ''Que s'estimava mei de víver en aqueth monde saunejat, quan seré faus.'' (Las Botas d’Aigaviva (II), Remèsi Bòi, ed. Diu Negre, 2017)
- ''Qu’ei causa sabuda : lo Bearn qu’ei mei beròi au clar de lua que lo dia, quan seré au mes de mai, lo mes deu cocut e de la cerisa.'' (Sonque un arríder amistós, Roger Lapassada, ed. Reclams, 1975)
Que vedem que'ns cau guardar de non pas con·hóner lo sens deu futur e deu present deu subjontiu e en la proposicions subordinadas conjontivas a trucas de har contrasens.
Lo Dicodòc navèth deu Congrès permanent de la lenga occitana qu'a un navèth utís, lo Còrpus literari, qui permet d'anar cuélher las ocurréncias d'un tèrme en contèxte. Las atestacions que son gessidas d'un còrpus literari de tria. Que podetz filtrar los resultats en causir la varietat occitana desirada. Entà vs'acostumar a l'aplicacion, que podetz consultar lo tutoriau concebut peu Congrès e disponible sus Youtube : en òc e en francés. Atau, quan piquetz "quòra" en la barra de recèrcas, que s'aficharàn 62 atestacions de la conjoncion dab lo contèxte.
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons
