La letra deu mes, heurèr de 2023

Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !

Qu'ei tostemps l'ivèrn mes l'escuranha que baisha, drin a drin. 

Heurèr, lo parat de's minjar crespèras de las bonas e de tamponejar per Carnaval.

Un beròi programa au bèth miei de l'ivèrn.

Mes abans de'vs hartar a l’ocasion deu dimars lardèr, que'vs perpausi un viatjòt en la lenga nosta... 

Un díser : Sorelh de la Candelèra,

                Quaranta dias l'ors a la tutèra

Si la Candelèra ei assorelhada, l'ivèrn que's perlonga e l'ors que demora enqüèra quaranta dias acoconhat dens la tutèra. 

Totun, que calerà que l'ors e dèishe la tuta entà’u caçar pendent Carnaval ! 

Punt de lenga

L'Ostau Bearnés que met en linha ua pièla de fichas pedagogicas peus aprenents, Las Ficas Punts de Lenga, escriutas peu Joan-Pau Latrubesse.

En cada ficha que’s tròban punts de gramatica, de vocabulari, arreproèrs e dísers. En la ficha 104 que s’i parla de l'abitacion en Bearn e punts de vocabulari dab explics a perpaus deus expressions "non pas picà's" e "béver a galet" e expressions mei deu medish escantilh.

Un drin de gramatica : construccions impersonaus

Dens la ficha 104, que’s pòt léger : 

 "...que'us agrada de parlar dab sos-entenuts... ". 

Mantuns vèrbes transitius o intransitius que pòden estar utilizats en ua construccion impersonau, conjugats a la tresau persona deu singular. 

Que son acompanhats soventòtas d'un pronom personau complement entà precisar la persona o la causa pertocada, d'ua proposicion infinitiva o d'ua proposicion subordonada completiva. 

- Ne'm vaga pas d'anar tau cinèma pr'amor n'èi pas enqüèra acabat lo men costume de Carnaval. 

- Que'u trigava de participar au passacarrèra. 

 Qu'emplegan tanben locucions verbaus dab har/hèr : 

 - Que't hè gai de tornar dançar au bal après la pandemia. 

- Que't hasè dòu de non pas poder har la hèsta pr'amor de la pandemia. 

 Que trobam au sud deu domeni gascon ua construccion mei complèxa qui intègra un pronom reflexiu a la tresau persona : 

 - E se't bremba deu darrèr jutjament de Sent Pançard ?

Un drin de vocabulari : estupar, esténher...

La crisi energetica qu'ei au còr de l'actualitat. Qu'entenem cada dia que cau estauviar l'energia subertot en estupar la lutz quan n'èm pas dens ua pèça. La carta no 1293 deu volum IV de L'Atlas linguistique e ethnographique de la Gascogne de J. Séguy qu'amuisha los sinonimes deu vèrb estupar en lo maine gascon. Que pren compte de la diferéncia enter lo huec e la lutz electrica. Que s'amerita quauques comentaris. 

- Que vedem qu'estupar e amortir / amortar e coexisteishen en gascon. Que s'emplegan peu huec e per l'electricitat. 

- Qu'arremarcam tanben que lo nòrd de la Gasconha emplegan tuar o tubar (tuwa per la  retranscripcion  fonetica balhada sus la carta). 

 - Que clavaram dab lo vèrbe morir (muri sus la carta). Que pòt estar estonant de véder aqueth vèrbe, intransitiu d'abitud mes qu'avem ací ua excepcion. Entà evocar ua candèla, un huec, morir que pòt estar transitiu. Hens lo diccionari de S. Palay, que trobam lexemple seguent en grafia febusiana : "mouréch la candéle". 

Atau, abans d'anar tau procès de Sent Pançard, ne'vs desbrombetz pas d'estupar la lutz a vòste ! 

Heurèr qu'ei lo mes lo mei cort de l'annada mes que vedem que n'ei pas avegiu. L'ivèrn que pòt estar tristòt mes qu'a tanben hèstas e tradicions beròjas. Que'us poderàn arretrobar dens lo libe de Jean-Baptiste Laborde, De Nadau a Sent Porquin, arreporèrs e dísers de Bearn e Gasconha / De Noël à la Saint-Cochonou, proverbes et dictons de Béarn et Gascogne, a las edicions Letras d'Òc. L'autor qu'amassè dísers e arreproèrs qui evòcan los rites e las credenças qui acompanhan la vita vitanta e lo ritme de las sasons. Que i poderatz cuélher l'arreproèr que'vs presentèi au començar de la letra. 

Lejuda la letra, ja podetz adara har holias au Carnaval ! 

Hètz beròi e au mes qui vien !

Florence Marcouyre

peu Congrès permanent de la lenga Occitana

Crèdit fòto : Adrien-Basse Cathalinat