Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Lo calendèr que dè lo parat augan de har dimenjadas perlongadas en mai e l'estiu qui vien..
Despuish la crisi sanitària, que’s veden mei anar mei bicicletas en las vilas. Totun lo velò (qui ei un francisme, mes lo tèrmi qu’ei tanben emplegat) qu’ei reservat shens qu’aus desplaçaments urbans. Per exemple los vacancèrs que’u se hèn seguir entà córrer las vias verdas, los camins verdejants amainatjats entau ciclotorisme. França qu'ei ua destinacion toristica màger deu torisme a bicicleta mercés au son hialat de vias verdas.
Navèra Aquitània ne demòra pas a l'endarrèr. Se’vs ganha la paur davant los pòrts pirenencs (n'èm pas tots d’aquestes qui hèn lo Torn de França !), que podetz causir de v'airejar peus bòscs landés o bordejar la Mar grana.
La letra que parlarà deus camins de campanha e que'vs darà dilhèu enveja de busoquejar peus sendèrs, qui sian amainatjats o non.
Un locucion metaforica : Hicà's lo camin devath las arròdas
Encaminà's.
Ací qu’avem un imatge un drin estonant entà descríver la partença. Qu'ei lo camin qui ei devath las arròdas, e non pas las arròdas suu camin.
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que met en linha ua pièla de fichas pedagogicas peus aprenents, Las Ficas Punts de Lenga, escriutas peu Joan-Pau Latrubesse.
En cada ficha que’s tròban punts de gramatica, de vocabulari, arreproèrs e dísers. La ficha 107 que contunha la seria de fichas consacradas a l'arrenavida de la lenga nosta. Que s’i parla tanben deus advèrbis hèra, hèras.
Un drin de gramatica : causida de l'auxiliar : cas particular
Dens la ficha 107 deu J.P. Latrubesse, que legem : " Hèras ne son pas voluts viéner ".
Quin analisar la frasa ? Perqué l'auxiliar estar ? Perqué voluts au masculin plurau ?
En aquesta frasa, voler qu'ei un miei auxiliar qui marca un aspècte, aquiu la volontat. Qu'ei seguit dirèctament deu vèrbe viéner. Los atentius qu'an arremarcat l'emplec de l'auxiliar estar. En aqueste cas, la causida de l'auxiliar que's hè en foncion deu vèrbe a l'infinitiu, ací viéner. Aus temps compausats, viéner que's conjuga dab l'auxiliar estar e donc que retrobam la tresau persona deu plurau son. voluts que s'acòrda dab lo subjècte hèras qui ei au plurau.
Aquí exemples mei :
- Los ciclistas que serén devuts partir abans l'auratge.
- Mailís e Emilia que son voludas anar en Espanha dab bicicletas electricas.
Un drin de vocabulari : sendèr, viòt, camiòla...
Qu'averam enveja dilhèu de deishar las vias amainatjadas e de córrer los sendèrs. Quaus son los mots entà descríver los camins estrets campèstres ? La carta no 777 deu volume III de L'Atlàs lingüistic de la Gasconha de J. Séguy qu'amuisha los diferents mots emplegats en lo domeni gascon.
Lo tèrme sendèr (sendè sus la carta) que tòca ua part importanta deu sud de Gasconha : Bearn, Madiranés, Bigòrra, Comengés. Que trobam sendèir au nòrd de Gironda, passada en Lomanha e pista en las Lanas.
Au ras d'aquestes tèrmes, los Gascons que tirèn tà emplegar mots creats en partir d'un nom dab un sufix diminutiu atau com -et, e -òt. Aquesta composicion de mots qu'ei frequenta en occitan.
Atau en partir de via, qu'avem viòt en Las Lanas. Un camin petit que vad caminet / cami(n)òt, cami(n)òla e camiròt (Coserans), camiròta (Gèrs) dab la transformacion de la -n- en -r-. En lingüistica, aquesta fenomèn fonetic que’s ditz un rotacisme.
Abans de començar ua virada per las vias verdas de França e Euròpa, que pòt har servici de verificar que la bicicleta non se’n va barlinga-barlanga. Totun avisatz-ve ! Aquestes torns los mecanicians que son encuentats com ua cloca dab los porrics, ne cau pas préner rendetz-ve quan èm suu partir.
Be creishen las crompas de bicicletas d’assisténcia electrica : lo mercat que hè passar camin, que podem díser que ne desralha pas ! L'an passat, que se’n venón mei de 700 000. Que'vs podetz crompar ua tota nava, mes que’s pòt electrificar tot parièr ua bicicleta classica. Atau lo motor que balharà un pos d’ajuda entà pujar las còstas shens cremar las camas...
Qu'avem parlat en la letra los sendèrs e los diferents mots qu'encontram capvath l’airau gascon. E sabètz que sendèr e senda son gessits deu latin semitarius, eth medish derivat de semita ? E que viatge vien de viaticum ? Qu’avem cuelhut aqueras informacions en lo Diccionari etimologic / Dictionnaire étymologique / de l'occitan (gascon) de Patric Guilhemjoan en dus tòmes, editat en 2022 en çò de Per Noste. Qu'ei lo purmèr diccionari complètament dedicat a l'etimologia de l'occitan gascon, qui s'empara suus honts scientificas e lexicograficas màgers. Un obratge hèra utile entà descobrir e compréner los arradics de la lenga nosta.
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons e Unsplash
