Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Arcolin que pintra,
dab colors que pintra…
Arcolin que pintra
dab colors que pintra…
Dab lo roi, roi, roi
dab lo roi, roi, roi
Arcolin que pintra, per Sors les mains d'tes poches
Uas quantas personas qu'auràn ua percepcion diferenta de çò de pintrat per Arcolin. En efèit, hèras ne perceben pas la color roja pr'amor d'ua anomalia de la percepcion de las colors.
Qu'ei lo daltonisme, ua deficiéncia de daubuns cònes qui son situats hens la retina, que provòca aqueth troble visuau. La confusion enter lo roi e lo verd que n'ei un simptòma frequent.
Lo nom daltonisme qu'ei derivat de John Dalton, un fisician anglés qui estó lo prumèr qui descrivó la patologia e qui èra tocat eth medish per aquera anomalia deus uelhs.
Qu'esperam que la lectura de la letra nosta e serà tintada... de ròse, de segur !
Un arreproèr : De gosts e de colors vau mei non desbàter
La percepcion deu gost e de las colors qu'ei hèra subjectiva.
La percepcion deu gost e de las colors qu'ei plan subjectiva . Ne sèrv pas ad arren d'utilizar arguments racionaus entà convéncer ua persona de cambiar las soas preferéncias gustativas o visuaus.
Qu'arremarcam que lo complement d'objècte indirècte restacat a desbàter ei antepausat au començar de la frasa. Qu'ei ua mesa en exèrgue. Notatz tanben l'abséncia deu determinant après la preposicion de.
L'advèrbi non, qui pòrta suu vèrbe desbàter a l'infinitiu, qu'ei plaçat abans aqueste.
Un drin de vocabulari : rouge
A l'introduccion de la letra nosta, qu'encontram ua color, lo roi.
Hens lo volume IV de L'Atlàs Lingüistic de Gasconha (ALG) de J. Séguy, qu'avem la traduccion de l'adjectiu rouge au masculin dab la carta 1593 e la flexion au feminin hens la carta seguenta.
Quan espiam las cartas, que ns'avisam qu'un arramat de locutors qui participèn a l'enquèsta que responón roge, roja.
Lo signe « = », qui pertòca l'oèst deu domeni gascon, significa que lo masculin e lo femenin que's pronóncian tot parièr. Aqueste tractament fonetic que tanh lo gascon negue en particular.
A l'èst de Gasconha, que retrobam la distincion enter masculin e lo feminin (d’ara enlà que soslinham l’accent tonic) : roge qu'ei retranscriut sus la carta per [ruje] / [ruye] e roja per [rujo] / [ruyo].
Aqueste exemple que permet de véder lo tractament fonetic de g e j e deu -a finau atòne.
Daubuns que poderén estar pensatius de non pas véder la fòrma arroi, arroja. En fèit, l'enquestaire que mentav en la legenda que los locutors qui emplegavan lo prefixe prostetic ar- e son sinhalats per un punt. Qu'encontram lo prefixe au sud deu domeni gascon, mei que mei au piemont e en los Pirenèus.
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que metó en linha ua pièla de fichas pedagogicas taus aprenents, Las Fichas Punts de Lenga.
En cada ficha J. P. Latrubesse qu'evòca punts de gramatica, de vocabulari, arrepoèrs e dísers. La ficha 117 que contunha la seria consacrada a l’anar deus ajòus.
Que las podetz arretrobar tanben sus Ràdio País cada setmana lo dimèrcs a 16H e en navèra difusion lo dissabte a 9H30 dab la rubrica Lo punt de lenga, ua emission pedagogica entà aidar tots los qui aprenen la lenga animada peus Maurici Romieu e Joan-Pau Latrubesse.
Un drin de gramatica : los adjectius de color
La persona qui vòu descríver un tablèu o un jardin qu'emplegarà adjectius de color. Las nuanças que son nombrosas e subtilas e la descripcion que pòt estar lèu ua hont de tracanards ortografics. E cau escríver flors porpras o flors porpra ? A partir de la Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu de M. Romiu e A. Bianchi, que vam ensajar d'evocar quauquas règlas... shens minjar negre !
Los adjectius de color que s'acòrdan en genre e nombre :
-
L’erbeta qui verdeja, los arbos qui s’aflòcan de huelhas, las flors blancas, rojas, jaunas, bluas e vriuletas que perfuman la plana. (M. de Camelat ; La literatura gascona ; ed. : Reclams, 1950)
Los derivats d'adjectius de color que s'acòrdan tanben :
-
Que penjavan a las hièstras uns lençòus arrois e blancs e coishinas nusas, jaunassas, despulhadas de sa troçadera. (J. Roth (2015) ; Jòb ; trad. : Pèire Bec ; ed. : Per Noste ; 2015)
Un nom qui ei emplegat com un adjectiu qu'ei invariable en genre e nombre :
-
Que'm crompèi ua rauba safran.
L'invariabilitat que demora dab los adjectius de color seguits d'un nom :
-
Harry que tirè deu paquet un espés brocat verd esmerauda e ua caisha grana de fondents de chocolat. (J.K. Rowling ; Harry Potter e la pèira filosofau ; trad. : Karina Richard Bòrdanava ; ed. : Per Noste ; 2009)
Totun, que constatam que s'emplegan torns qui estableishen directament un comparèr, sia dab la conjoncion com / coma, sia dab lo grop nominau color de :
-
Lo dimenge qu’escurava l’entaulat entrò que hosse jaune coma safran. (Joseph Roth ; Jòb ; trad. : Pèire Bec ; ed. : Per Noste ; 2015)
-
Ua sòrta d’espés guant de cauchó color de carn que’u gessiva de la manja deu vestit. (J.K. Rowling ; Harry Potter e la crampa deus secrets ; trad. : Patric Guilhemjoan ; ed. : Per Noste ; 2011)
Notem las excepcions seguentas : ròse, -a, porpre, -a.
Quan un adjectiu de color ei seguit d'un aute adjectiu, qu'ei invariable :
-
Ua Volvo blu palle com lo cèu acerà suus soms, que’u despassa. ( Javaloyès ; La set ; ed. : Reclams, 2001)
-
Los uelhs blau-verd (dab lo junhent en aqueste cas)
Quan lo jaune vad blu... Non, ne parli pas d'alquimia mes de la maurèla, la planta qui balhè la prosperitat au famós país de cocanha. Hèra presada a l'Edat Mejana e a la Renaishença, aquesta planta tintadissa, a partir de la huelhas, que permetè d'obtiéner lo colorant blau. Qu'èra cultivada en Gasconha, Lauragués e l'entorn de Tolosa. Los productors e los mercadèrs que s'enriquín dab era. La cultura que declinè a la fin de la Renaishença dab lo produccion de l'indi e puish dab la creacion deus colorants sintetics. Ara, quauques personas en lo parçan de Leitora qu'ensajan de'n tornar aviar un petita produccion.
Lo praube Gilabèrt Nariòo que consacrè en 2011 ua cronica aus adjectius de color. Que la podetz tornar léger en l'obratge, Parlar plan, publicat a las edicions Per Noste en 2017. Qu'ei lo parat de'ns rebrembar deu son tribalh entau gascon dab los sons obratges e tribalhs lexicografics de referéncia.
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons
