Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Si seguitz un drin las actualitats, qu'entenotz a parlar quauquas annadas a de la hèita d’un hasan qui s'aperava Maurici (qu'emplegui l'imperfèit pr'amor la prauba bèstia que's morí en 2020).
Los vesins de la proprietària de Maurici ne suportavan pas mei d'audir a l'esguit deu dia los « quiquiriquís » e los « cacaracàs » deu gallinacèu. N'ei pas de bon explicar a un hasan que non pòt cantar tan hòrt !
Atau los vesins que portèn lo clam e aqueth praubòt de Maurici que s’arretrobè au bèth miei d'ua procedura judiciària, los mèdias que’u hasón ua beròja reclama.
Fin finau, los vesins avocassèrs que perdón lo procès e Maurici be vadó un simbèu deu patrimòni rurau e « deus bruts de la ruralitat » !
Qu'avetz comprés que la letra de març e serà consacrada a la poralha. Quiquiriquí !
Un locucion metaforica : Non pas estar anat mei luenh que la garia
Non pas aver hèit hèra de viatges
L'expression que hè referéncia aus hasans e a las garias, bèstias domètjas qui demòran tostemps a la medisha bòrda e au medish poralhèr.
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que met en linha ua pièla de fichas pedagogicas peus aprenents, Las Ficas Punts de Lenga, escriutas peu Joan-Pau Latrubesse.
En cada ficha que’s tròban punts de gramatica, de vocabulari, arreproèrs e dísers. La ficha 105 qu'evòca aqueste còp l'importància deu nom de l'ostau en las relacions sociaus. Que descriu tanben quin los ajòus consumivan lo tobac au començar deu sègle XXau.
Un drin de gramatica : imperatiu deus vèrbes deu purmèr grop
En lo còrpus en linha deu Congrès que podem léger ua frasa tirada deu roman Margalida la hilha deu praube, de J. Gastellú-Sabalòt.
Lèisha donc las garias coar.
Leishar qu'ei conjugat a l'imperatiu present, a la dusau persona deu singular.
La conjugason sancèra qu'ei :
- 2au persona deu singular (SG1) : lèisha
- 1a persona deu plurau (PL1) : leishem
- 2au persona deu plurau (PL2) : leishatz
La SG1 que's basteish dab lo radicau deu vèrbe e la terminason -a.
La PL1 que torna préner la purmèra persona deu subjontiu present.
La PL2 de l'imperatiu qu'ei identica a la PL2 de l'indicatiu present.
L'imperatiu de l'auxiliar estar qu'empronta las conjugasons a la deu subjontiu present :
sias
siam
siatz
Los vèrbes semi-auxiliars anar e har son diferents :
har : SG1 : hè / hèi, PL1 : hèm, PL2 : hètz
anar : la SG1 que hè : va / vè
Un drin de vocabulari : hasan, poth, poret...
Qu'èi emplegat lo substantiu hasan en l'istorieta de Maurici. Mes hasan n'ei pas lo sol mot qui existeish en lo maine gascon. La carta no 542 deu volume II de L'Atlàs lingüistic de la Gasconha de J. Séguy que ns'ac ensenha plan.
Que’s ved que hasan aucupa ua part importanta a l'oèst deu maine gascon (Bearn, Ador, Baiona, Lanas, Armanhac negre, Buch). La carta que'ns balha la prononciacion deu mot, e qu'amuisha los parçans on se pronóncia lo « n » finau e los qui'u hèn càder. Que notam que lo Neraqués e lo Brulhés en Òut e Garona e balhan au gallinacèu la fòrma hajan.
La forma poth, eth, que tanh l'èst de l’airau gascon (lo Gèrs, hòra l'oèst de l'Armanhac, la Bigòrra, lo Comengés, la Lomanha, lo Coserans). Que trobam tanben lo tèrmi poret en Bigòrra hauta.
Lo Vic Vilh qu'accèpta los tèrmis hasan e poth.
Per venciva que s’emplega en Gironda ua forma beròi desparièra : veguèir / viguèir (notats « bégèi » e « bigèi » sus la carta) mentre que lo bazadés garonés e ditz viguèr (« bigè » sus la carta).
![hasan](https://assets.nationbuilder.com/ciutat/pages/203/attachments/original/1678787660/dusan-veverkolog-Fxg394rc6JQ-unsplash.jpg?1678787660 "https://unsplash.com/@veverkolog?utm_source=unsplash&utm_medium=referral&utm_content=creditCopyText\")
Que son shens que un a’s crompar poralhèras en las animalerias e las botigas de jardinatge tà aver garias uevassèras au casau. Atau qu’an lo plaser de cuélher los ueus de fresc ponuts. Adara mei anar mei que s’entenen los quiquiriquís e los cacaracàs en vila !
Mes quaus son los crits deus autes ausèths ? Quaus bèstias e hèn bau ! bau !, nhorro ! o tir-lit ?
Aquí qu’avetz lo ligam de cap a un article consacrat a las onomatopèas qui retranscriven los crits de las bèstias. Aqueste qu’ei tirat deu Wikigram, un wiki concebut e escriut per Eric Gonzalès qui permet d'apregondir punts de gramatica tà la varianta gascona. Qu'ei consultadera au site deu Congrès.
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons
