Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Que primtaneja, los arbos que floreishen, l'aire que's hè mei leugèr.
Totun, que i a un problèma esquèr : qu'ei lo sequèr. Lo plojumi de l'ivèrn que permet normaument d'assomerar las jaças freaticas. Mes l'ivèrn qu'estó sec. En efèit, França que viscó en genèr e heurèr un periòde de 32 dias adarron shens precipitacion. Los servicis meteorologics qu'enregistrèn atau ua baisha de 75% de las precipitacions, çò qui provòca ua manca de ploja qui poderé aver seguidas importantas atau com la gestion mauaisida de l'aiga pendent l’estiu.
La nosta letra que serà consacrada au tèma de la ploja, vertat qu’ei de quan en quan avegiva mes totun necessària.
Un locucion metaforica : Aver un bon paraploja
Profieitar de la proteccion d'ua persona.
Lo paraploja que permet de's virar de la ploja e per extension que simboliza ua persona protectora.
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que met en linha ua pièla de fichas pedagogicas peus aprenents, Las Ficas Punts de Lenga, escriutas peu Joan-Pau Latrubesse.
En cada ficha que’s tròban punts de gramatica, de vocabulari, arreproèrs e dísers. La ficha 106 que s’i parla deu collòqui d'Albi de 2013 organizat per l'IEO 31 e que descriu dab exemples la locucion "peu petit cap".
Un drin de gramatica : l'enonciatiu BE
En lo còrpus en linha deu Congrès que podem léger ua frasa tirada deu roman L'òra de partir, de S. Javaloyès.
- Briga de ploja, vivòsta, b'ei lèd aqueste sequèr !
Qu'avem ací ua frasa deu tipe exclamatiu. Qu'ac sabem pr'amor deu punt d'exclamacion. Mes en gascon, que i a un segon indici, l'enonciatiu be.
En ua part deu domeni gascon, la frasa exclamativa que comença per la particula be. Dens l'exemple citat mei haut, l'exclamacion que pòrta sus l'adjectiu lèd. Be que pòt tanben portar sus un vèrbe o un advèrbi :
- Be'm hè gai de't véder !
- Be hè calor !
Be que davanteja tostemps lo vèrbe e lo grop nominau subjècte que's plaça après lo vèrbe. Sonque un pronom personau complement e's pòt intercalar enter la particula exclamativa e lo vèrbe :
- Be'u das cinc cents euros !
Be que s'elideish davant ua vocala. Tornem préner l'exemple dejà citat :
- Briga de ploja, vivòsta, b'ei lèd aqueste sequèr !
Per contra, ne s'elideish pas davant un pronom personau complement :
- La pelosa deu casau qu'ei pelada per la calorassa. Be'm triga la ploja !
La Gramatica de l'occitan gascon contemporanèu de M. Romiu e A. Bianchi qu'indica que l'elision ei facultativa davant lo "i" adverbiau. A l'invèrsa, quan "i" apartien a la locucion verbau "i aver", be ne s'elideish pas. Atau :
- Be i calerà anar de d'òra !
Un drin de vocabulari : plàver, plòver, plòger...
Quin vèrbe descriu l'accion de l'aiga de las nublas qui cad sus la tèrra ?
Que trobam la responsa a la carta no 1015, volume III, de L'Atlàs lingüistic de la Gasconha de J. Séguy.
Que vedem que lo vèrbe plàver ei hòrt espandit en lo maine gascon.
La carta que torna las variacions foneticas. La sillaba tonica qu'ei soslinhada.
Ua partida pro larga a l'èst de Gasconha que ditz "plawé", ua part de Bearn e Coserans haut , eths, e pronóncian "plabé".
La carta que ns'amuisha tanben que Shalòssa e Baiona disen "plabœ" e que plàver e vad "plawœ" en Lana grana.
Lo gascon pirenenc de l'oest qu'emplega lo vèrbe plòver. Bigòrra hauta que ditz plòger.
Enfin, que clavaram la descripcion dab lo vèrbe plòir, present en Comenge e Coserans haut.
Los periòdes de sequèr que vaden mei anar mei frequents. La gestion e la preservacion de l'aiga que seràn un enjòc màger per l'aviéner. E serà un luxe, la ploja ? E's cau imaginar Bearn dab las pelosas cremadas deu sorelh ?
Los gascons qu'an un ahoalh de mots e expressions entà descríver los diferents tipes de ploja, la frequéncia, l'intensitat : la plojassa, l'eishagat, lo delavàs, plàver a cautèras... Las lengas de sèrp que diseràn que los gascons, e mei que mei los bearnés, an soventòtas lo parat d'observar la ploja !
Que poderatz cuélher un vocabulari plan aprovedit ligat a la ploja en l'obratge en dus volumes de Jean-François d'Estalenx, lo Dictionnaire français-gascon, des notions aux mots, editat per las Editions Universitaires du Sud en 1993. Los mots n'i son pas classats segon l'ordi alfabetic classic mes per tèmas. Atau, a l'article "pleuvoir", qu'i poderatz cuélher un ahoalh de mots e d'expressions a l'entorn deu camp lexicau de la ploja. Un bon mejan d'enriquir lo son vocabulari.
Escota se plau !
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons e Unsplash
