Tot çò qui cau tà avançar mei enlà dens la lenga !
Los antibiotics, n'ei pas automatic !
L'eslogan popular qui apareishó en França pendent las annadas 90 qu'estó creat entà limitar la presa excessiva d'antibiotics. De la descobèrta enlà de la penicillina per A. Fleming , los antibiotics que's desvolopèn e que permetón de combàter malaudias. Malurosament, los cercaires que s'avisan que las bacterias resisteishen mei anar mei a las moleculas antibioticas. Que nomman lo fenomèn aqueste « antibioresisténcia ». Los antibiotics que combaten las bacterias mes pas los virus. Ne sèrv pas ad arren de préner un antibiotic entà suenhar un mau de còth virau, çò'ns disen las autoritats de santat.
La letra nosta qu'ei consacrada a las infeccions de l'ivèrn.
Sortitz los mocaders !
Quauques expressions :
La frèbe qu'arriba a galòp de chivau e que se'n torna a pè.
La malaudia qu'arriba a chivau e que se'n torna a pè.
Lo mau qu'arriba aus quate galòps e que se'n torna a passòts.
Tossir com un chivau.
Aquestes dísers qu'an un punt comun : lo chivau.
Lo chivau que partatja la vida deus umans despuish qu'estó amechat e la simbolica ligada ad aquesta bèstia qu'ei rica e complèxa. Qu'apareish hèra lèu en los mites dab lo ròtle de messatgèr e qu'ei tanben associat a la mort, a las fòrças maleficas.
Lo chivau qu'arrepresenta tanben la robustessa, la duretat e la velocitat. Los arreproèrs citats ensús que tornan préner l'idèa de velocitat e la percepcion simbolica implicita deu chivau com un veïcule : la frèbe qu'arriba a galòps de chivau... Dab la varianta aus quate galòps, l'equide n'ei pas mentavut d'ua faiçon explicita mes l’advèrbi a galòps que remanda au chivau e lo chifre quate qu'evòca la velocitat dab ua iperbòla.
Lo darrèr díser qu'ei bastit sus un comparèr. Tossir com un chivau que significa tossir hòrt. Lo chivau qu'ei associat a la fòrça e a la poténcia. Ua tos de chivau qu'ei donc ua tos hòrta. Qu'ei un comparèr iperbolic.
Un drin de vocabulari : éternuer
La carta 612 deu volume III de L'Atlàs Lingüistic de Gasconha (ALG) de J. Séguy que presenta l'arrevirada deu vèrbe qui designa l'accion d'expirar aire sobtament per la boca o peu nas pr'amor d'ua contraccion involontària deus muscles respiratòris causada per ua irritacion de las mucosas.
Gessits deu latin sternutare, estornudar sovent, frequentatiu de sternuere, los vèrbes gascons que son bastits sus dus radicaus : estorn-, majoritari en lo domeni gascon e estern- present en quauques parçans de Bearn, en Bigòrra hauta e Arièja.
En espiar mei precisament la carta, que’s veden variacions morfologicas e foneticas deus sufixes verbaus.
A l'entorn deu radicau entorn-, estornudar que pertòca ua part importanta de Gasconha dab per exemple Gèrs, Bigòrra baisha, Garona hauta. Lo Vic bilh, eth, qu'accèpta estornudar e estornugar, derivat d'estornuc, dab la transformacion fonetica deu -c finau en -g- intervocalica. Aquestes vèrbes en -ar (estornudar, estornegar, estornugar...) qu'apartienen au purmèr grop.
Per contra, ua part deu maine gascon ne segueish pas la medisha conjugason.
A Baiona, en las Lanas e las Lanas de Gironda, que passam dab estornedir a la conjugason en -ir, la deu grop dusau. L'abat Vincenç Foish que mentav lo vèrbe en lo son diccionari gascon-francés (Lanas) dab la grafia [estournedi]. Que cita tanben las variantas estournega, éstournuga e estornuda, tostemps en la grafia de l'autor. Que'us retrobam sus la carta.
Punt de lenga
L'Ostau Bearnés que metó en linha ua pièla de fichas pedagogicas taus aprenents, Las Fichas Punts de Lenga.
En cada ficha J. P. Latrubesse qu'evòca punts de gramatica, de vocabulari, arrepoèrs e dísers. La ficha 113 da explics e exemples complementaris a perpaus de las locucions har regalet, de demiei e lo vèrbe escàder / escade's / escàder s'i.
Que las podetz arretrobar tanben sus Ràdio País cada setmana lo dimèrcs a 16H e en navèra difusion lo dissabte a 9H30 dab la rubrica Lo punt de lenga, ua emission pedagogica entà aidar tots los qui aprenen la lenga animada peus Maurici Romieu e Joan-Pau Latrubesse.
Un drin de gramatica : la prolèpsi
En lo còrpus deu Congrès permanent, que cuelhem la frasa seguenta :
« A quate òras deu matin, quan lo Rafaèl e s’arretròba suu pontet, que’u sembla los paumons que’u tòrran. » (Jean Napòli, La Nòvia de l'ompra, trad. : Alain Castagnet ; ed. Per Noste , 2015)
La frasa que poderé estar :
« A quate òras deu matin, quan lo Rafaèl e s’arretròba suu pontet, que’u sembla que los paumons e’u tòrran. »
« Los paumons » qu'ei lo grop nominau (GN) subjècte deu vèrbe tòrran qui apartien a la proposicion conjontiva completiva restacada au vèrbe sembla.
En la frasa purmèra, lo GN « los paumons » qu'ei passat dens la proposicion principau e dongas que precedeish la subordinada completiva.
Que s'encontra de quan en quan aquesta construccion gramaticau en occitan. Aqueste cambiament sintaxic que s'apèra « prolèpsi ».
Que pertòca las subordinadas conjontivas completivas mes tanben las relativas substantivas, proposicions subordinadas shens antecedent. Que vedem aqueste cas dab lo vèrbe impersonau caler :
Que cau escotar lo mètge çò que ditz.
O tanben :
Que cau lo mètge que sia escotat.
Jo, la paulina, que parli de las infeccions de l'ivèrn totun qu'ei causa sabuda que Pau ei a l'acès de las epidemias mercés au climat ! Ne soi pas jo qui ac disi. Lo doctor Alexander Taylor que publiquè en 1842 un tractat sus l'influéncia positiva e curativa deu climat paulin e pirenenc sus las malaudias. L'obratge qu'avó un rebomb important en Euròpa, çò qui permetó lo desvolopament toristic e urbanistic de Pau.
Qu'evoquèm l'abat Vincenç Foish (Vincent Foix) quan comentèm la carta de L’ALG. Vadut a Narròssa en 1857 e mort a Laureda en 1932, Vincenç Foish qu'èra apassionat per las Lanas. Que’ns deishè manuscrits a perpaus de l'istòria, l'etnologia de las Lanas e tanben estudis filologics suu gascon deu domeni lingüistic landés.
A partir deus manuscrits consacrats aus sons tribalhs lexicografics, que’s publiquè en 2003 a las edicions de las Presses Universitaires de Bordeaux lo Dictionnaire occitan-français : suivi de son lexique français-occitan et d'éléments d'un Thésaurus Gascon.
Dab mei de 13 000 entradas, lo diccionari que presenta lo vocabulari deu gascon landés mei las expressions, los dísers, las paraulas de cançons, çò qui hè lo shuc d'ua lenga.
Hètz beròi e au mes qui vien !
Florence Marcouyre
peu Congrès permanent de la lenga Occitana
Crèdit fòto : Wikimedia Commons
